Szkody w transporcie
Podczas wykonywania przewozu zarówno rzeczy, jak i osób, może dojść do powstania szkody w transporcie krajowym i zagranicznym. Takie sytuacje mają miejsce nie tylko w kraju, ale i poza jego granicami. W zależności od miejsca zdarzenia zastosowanie znajdą inne regulacje prawne.
Szkoda w transporcie krajowym
Szkody w transporcie krajowym dzielmy na szkody jawne oraz ukryte. Ze szkodą jawną będziemy mieć do czynienia wtedy, gdy da się ją zauważyć z zewnątrz, bez potrzeby rozpakowywania towaru. Szkodą ukrytą jest natomiast szkoda niewidoczna, która wymaga rozpakowania przesyłki
Zakres odpowiedzialności przewoźnika został uregulowany w art. 65 ustawy Prawo przewozowe, w którym wyszczególniono jego odpowiedzialność za:
• utratę przesyłki;
• ubytek przesyłki;
• uszkodzenie przesyłki;
• opóźnienia w przewozie przesyłki.
Za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki przewoźnik odpowiada od przyjęcia jej do przewozu aż do momentu jej wydania.
Zgodnie art. 74 ust. 1, 2 i 3 ustawy Prawo przewozowe, jeśli przed wydaniem przesyłki okaże się, że doznała ona ubytku lub uszkodzenia, przewoźnik ustala niezwłocznie protokolarnie stan przesyłki oraz okoliczności powstania szkody. Przewoźnik wykonuje te czynności także na żądanie uprawnionego, jeśli twierdzi on, że przesyłka jest naruszona (szkoda jawna w transporcie). Wszystkie ustalenia protokolarne powinny być dokonane w obecności uprawnionego.
Jeśli dopiero po wydaniu przesyłki ujawniono ubytek lub uszkodzenie niedające się z zewnątrz zauważyć przy odbiorze, przewoźnik jest zobowiązany do ustalenia stanu przesyłki na żądanie uprawnionego zgłoszone niezwłocznie po ujawnieniu szkody, nie później jednak niż w ciągu 7 dni od dnia odbioru przesyłki (szkoda niejawna w transporcie).
Z punktu widzenia odpowiedzialności istotne znaczenia ma art. 76 ustawy Prawo przewozowe, który stanowi, że w przypadku jakim uprawniony, który przyjmie przesyłkę bez zastrzeżeń, traci prawo do dochodzenia roszczeń z tytułu ubytku lub uszkodzenia przesyłki.
Wyjątek stanowią sytuacje w których:
-szkodę stwierdzono protokolarnie przed przyjęciem przesyłki przez uprawnionego;
-zaniechano takiego stwierdzenia z winy przewoźnika;
-ubytek lub uszkodzenie wynikło z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika;
-szkodę niedającą się z zewnątrz zauważyć uprawniony stwierdził po przyjęciu przesyłki i w terminie 7 dni zażądał ustalenia jej stanu oraz udowodnił, że szkoda powstała w czasie między przyjęciem przesyłki do przewozu a jej wydaniem.
Zgodnie art. 74 ust. 1, 2 i 3 ustawy Prawo przewozowe, jeśli przed wydaniem przesyłki okaże się, że doznała ona ubytku lub uszkodzenia, przewoźnik ustala niezwłocznie protokolarnie stan przesyłki oraz okoliczności powstania szkody. Przewoźnik wykonuje te czynności także na żądanie uprawnionego, jeśli twierdzi on, że przesyłka jest naruszona (szkoda jawna w transporcie). Wszystkie ustalenia protokolarne powinny być dokonane w obecności uprawnionego.
Jeśli dopiero po wydaniu przesyłki ujawniono ubytek lub uszkodzenie niedające się z zewnątrz zauważyć przy odbiorze, przewoźnik jest zobowiązany do ustalenia stanu przesyłki na żądanie uprawnionego zgłoszone niezwłocznie po ujawnieniu szkody, nie później jednak niż w ciągu 7 dni od dnia odbioru przesyłki (szkoda niejawna w transporcie).
Z punktu widzenia odpowiedzialności istotne znaczenia ma art. 76 ustawy Prawo przewozowe, który stanowi, że w przypadku jakim uprawniony, który przyjmie przesyłkę bez zastrzeżeń, traci prawo do dochodzenia roszczeń z tytułu ubytku lub uszkodzenia przesyłki.
Wyjątek stanowią sytuację w których:
• szkodę stwierdzono protokolarnie przed przyjęciem przesyłki przez uprawnionego;
• zaniechano takiego stwierdzenia z winy przewoźnika;
• ubytek lub uszkodzenie wynikło z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika;
• szkodę niedającą się z zewnątrz zauważyć uprawniony stwierdził po przyjęciu przesyłki i w terminie 7 dni zażądał ustalenia jej stanu oraz udowodnił, że szkoda powstała w czasie między przyjęciem przesyłki do przewozu a jej wydaniem.
Chcąc uwolnić się z powyższej odpowiedzialności, przewoźnik musi wykazać, że szkoda w transporcie nastąpiła z przyczyn występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, niewywołanych winą przewoźnika, z właściwości towaru albo wskutek siły wyższej.
Wyłączenie odpowiedzialności bez konieczności udowadniania braku winy nastąpi natomiast, gdy szkoda w transporcie nastąpiła na skutek co najmniej jednej z tych przyczyn:
• nadania pod nazwą niezgodną z rzeczywistością, nieścisłą lub niedostateczną rzeczy wyłączonych z przewozu lub przyjmowanych do przewozu na warunkach szczególnych albo niezachowania przez nadawcę tych warunków;
• braku, niedostateczności lub wadliwości opakowania rzeczy, narażonych w tych warunkach na szkodę wskutek ich naturalnych właściwości;
• szczególnej podatności rzeczy na szkodę wskutek wad lub naturalnych właściwości;
• ładowania, rozmieszczenia lub wyładowywania rzeczy przez nadawcę lub odbiorcę;
• przewozu przesyłek, które zgodnie z przepisami lub umową powinny być dozorowane, jeżeli szkoda wynikła z przyczyn, którym miał zapobiec dozorca.
Szkoda w transporcie międzynarodowym
Skoda w transporcie międzynarodowym występuje wtedy, gdy przewożona przesyłka ulegnie uszkodzeniu, a także, gdy zostanie utracona w całości lub w części. Szkoda może powstać ponadto wskutek opóźnień w dostawie towaru.
Dowodem zawarcia umowy przewozu jest list przewozowy. Brak, nieprawidłowość lub utrata listu przewozowego nie wpływa na istnienie ani na ważność umowy przewozu, która mimo to podlega przepisom niniejszej Konwencji. Konwencja szczegółowo określa też, jakie dane powinny być umieszczone w liście przewozowym. Są to m.in. data i miejsce wystawienia, dane nadawcy, przewoźnika i odbiorcy oraz opis zawartości ładunku. Ważnym jest aby list przewozowy został w sposób prawidłowo wypełnione, gdyż w przypadku ewentualnego sporu powstaje problem dowodowy, który można uniknąć już na etapie wypełniania listu.
Konwencja CMR podobnie jak prawo przewozowe szczegółowe reguluje kwestie odpowiedzialności za szkody. Zgodnie z art. 17 Konwencji „ Przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy
Jednocześnie należy podkreślić, iż odpowiedzialność przewoźnika nie ma charakteru absolutnego, gdyż może on się zwolnić od odpowiedzialności jeżeli zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej, jej zleceniem niewynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.
Dodatkowo, jeżeli uszkodzenie towaru powstało m.in. przez:
• użycie pojazdu otwartego, a było to wyraźnie uzgodnione i wskazane w liście przewozowym,
• brak lub wadliwe opakowanie – jeśli towar narażony jest na uszkodzenie lub zaginięcie z takiej przyczyny,
• ładowanie, rozmieszczanie lub wyładowywanie towaru przez nadawcę, odbiorcę lub osoby działające na ich polecenie,
• naturalne właściwości niektórych towarów,
Jednakże celem wykazania jednej z przesłanek wyłączających odpowiedzialność przewoźnika spoczywa na nim ( ciężar dowodowy)
Odpowiedzialność przewoźnika za zaginięcie lub uszkodzenie towaru przewidziana w art. 17 ust. 1 Konwencji CMR jest odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka, o czym świadczy konstrukcja w.w. przesłanek egzoneracyjnych, zwalniających przewoźnika od odpowiedzialności.
Zaginięcie lub zniszczenie przesyłki z winy przewoźnika skutkuje jego odpowiedzialnością.
„Całkowite zaginięcie towaru” występuje, gdy: po upływie terminu przewozu przewoźnik nie może wydać w miejscu przeznaczenia lub postawić do dyspozycji odbiorcy żadnego elementu z przyjętej do przewozu przesyłki, a niemożliwość ta wynika z ustania fizycznego władztwa nad towarem (por. J. Putzeys, Le contrat de transport routier de marchandises, Brussels 1981, s. 228, oraz K. Heuer, Die Haftung des Frachtführers…, s. 68), który uważa jednak, że w sytuacji, gdy prawdopodobne jest odzyskanie przez przewoźnika przesyłki, nad którą utracił władztwo.
„Zaginięcie częściowe”(zwane również „ubytkiem”) zachodzi wówczas, gdy w momencie wydania towaru istnieje brak polegający na zmniejszeniu się wagi, miary lub liczby sztuk w porównaniu do stanu istniejącego przy przyjęciu do przewozu. Zmiana stanu i wartości pozostałych części przedmiotów przewozu.
„Uszkodzenie” towaru ma miejsce, gdy doszło do zmian jakościowych, które prowadzą do obniżenia wartości użytkowej lub handlowej towaru (W. Górski, Umowa przewozu…, s. 225; H. Piekarczyk, Odpowiedzialność przewoźnika…, s. 215; )
Zgodnie z art. 23 Konwencji CMR, gdy przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, odszkodowanie to oblicza się według wartości towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu